Bilişim Teknolojileri
Bilişim Teknolojileri
Bilişim teknolojisi, bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilip kullanıcıların hizmetine sunulmasında kullanılan iletişim ve bilgisayarlar dâhil bütün teknolojileri kapsayan teknolojilerdir. Bilişim teknolojisi iletişim ve bilgisayar sistemleriyle bağlanabilen bilgi hizmetlerinin tamamı için kullanılan bir kavramdır. Yani bu kavramı sadece bilgisayar donanım ve yazılımlarıyla sınırlı tutamayız. Bilişim teknolojisinin 4 temel kategorisi bulunmaktadır:
Tablo. 1 Bazı gelişmiş ülkelerde başlıca iktisadi büyüme kaynaklarının görece önemi (% Dağılım)
Tablo. 1'deki veriler açıkça, son 50 yıl içinde teknolojik ilerleme ülkelerin büyümesinde belirleyici unsur haline geldiğini göstermektedir. Bilişim teknolojileri ekonomik yapı üzerindeki büyük bir dönüşüm başlatmıştır. Öncelikle, ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesine olanak tanımışlardır. Bu teknolojilere yapılacak yatırımlar ulusal ölçekli ekonomilerin büyüme oranlarını ve diğer bütün sektörlerini etkiler. Firmaların iç verimlilik oranlarını yukarı trende sokarken, dış çevreleriyle de ilişkilerinde yeni mekanizmalar içine girmelerine neden olmaktadırlar. Böylece iç ve dış süreç ayrımları ortadan kalkmaya yüz tutmaktadır. Firmalar, bilişim teknolojileriyle sağladıkları esneklikle maliyetlerini düşürmekte ve küresel ölçekli rekabetlere girişebilmektedirler. Etkilerine baktığımızda iletişim, bilişim ve genel yayıncılık alanlarında meydana getirdiği "yakınsama"dır. Yakınsama, kişisel bilgisayarın, iletişimin ve televizyonun erişilebilir bir kullanıcı tecrübesinde birleştirilmesidir. Internet üzerinden TV-radyo yayını, TV birimlerine getirilen Internet servisleri, gezgin telefonlar, elektronik posta gibi uygulamalar örnek olarak gösterilebilir. İşletmelerde bilişim teknolojilerinin ne zaman ve ne düzeyde etkin olduklarını aşağıdaki şekilde görülmektedir: R.L. Nolan tarafından geliştirilen aşamalar teorisi bize bilişim teknolojilerinin zaman içerisinde kullanılma eğilimlerim göstermektedir. Buna göre 1960'iı yıllardan geleceğe uzanan dönemde bilişim teknolojilerinin üç ayrı evresi olmuştur. Sırasıyla, "veri işleme dönemi", "mikro dönem" ve "ağ dönemi". Veri işleme dönemi, ana bilgisayarları destekleyen endüstri ürünlerince şekillenmiştir. Mikro dönem ise bilişim teknolojilerinin sahne aldığı bir dönem olarak da ifade edilebilir. Bu dönemde bilişim teknolojilerinin çalışanlarca kullanımı amaçlanmıştır ve nihayet ağ dönemi de, bilgisayar ağlama olan ihtiyacın bir ifadesidir. Bu dönemde işlerin ağ şeklinde örgütlenmesi zaruret halim almıştır. Böylece örgütler arası çeşitli ağ yapıları oluşmuştur. Geniş Alan Ağları olarak bilinen Wide Area Network (WAN) ve Bölgesel Alan Ağları diye bilinen Local Area Network (LAN) oldukça yaygınlık kazanmıştır. Bu teknolojik gelişime dayalı ayrım aynı zamanda sanayi ekonomist, geçiş ekonomisi ve bilgi ekonomist olmak üzere üç ayrı ekonomik evreyi de ifade etmektedir. 1975–1980 dönemi "yaratıcı yapısal değişme dönemi" ve 1995’ten 2010’lu yıllara uzanan dönem de "dönüşümsel işletme dönemi" olarak değerlendirilmektedir.
Başlıca Bilişim Teknolojileri
Bilişim teknolojilerinin ortaya çıkmasının ve gelişmesinin dayandığı temeller vardır. Bunlar;
Bilişim teknolojisi, bilginin toplanmasında, işlenmesinde, depolanmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden bir yere iletilip kullanıcıların hizmetine sunulmasında kullanılan iletişim ve bilgisayarlar dâhil bütün teknolojileri kapsayan teknolojilerdir. Bilişim teknolojisi iletişim ve bilgisayar sistemleriyle bağlanabilen bilgi hizmetlerinin tamamı için kullanılan bir kavramdır. Yani bu kavramı sadece bilgisayar donanım ve yazılımlarıyla sınırlı tutamayız. Bilişim teknolojisinin 4 temel kategorisi bulunmaktadır:
1. YazılımBilişim teknolojileri devrimsel nitelikli değişimlere neden olmaktadırlar. Bu teknolojiler, ülkelerin birinci veya üçüncü sınıf olmalarını belirleyecek kadar büyük bir öneme sahiptirler. Bilişim teknolojileri vasıtasıyla bilgiler istenilen noktalara geleneksel yollardan milyonlarla ifade edilebilecek bir oranda daha hızlı ulaştırılabilmektedir. Bilişim toplumunun yolunun açılması ve gerçekleşmesi, "içerik" (bilgi) ve ''teknoloji"nin (bilgi teknolojisi) bütünleşmesiyle sağlanacaktır. Bilişim teknolojisinin altyapısı bilgisayar ve diğer iletişim araçlarına dayanır ancak bu teknolojide insani unsuru yok sayılamaz. Bu teknolojiyi yarısı donanım, yarısı yazılımdan oluşan bir elmaya benzetirsek; insanı da bu elmanın oluşumunu sağlayan özsuya benzetebiliriz. Zira donanımın da yazılımın da geliştirilmesi insanın yaratıcılığına ihtiyaç duymaktadır. Bu teknolojiler esasen insan aklının yansımasından başka bir şey değildirler. Bilişim teknolojisi, yaşamımızın her alanında her türlü işimizin yapılmasında bize yardımcı olmakla beraber bizi birçok angaryadan da kurtarmaktadır. Yani bize özümüze daha fazla zaman ayırma ve yoğunlaşma imkânı ermektedir. Buna imkân bulmuş insan zekâsının daha neler başarabileceğini hayal etmek bile gerçekten zordur. Bilişim teknolojisi diğer bütün disiplinler ile ilgidir ve bunun neticesi olarak çok farklı biçimlerde uygulanarak bize sınırsız bir etki ve gelişme olanağı sunuyor. Bilişim teknolojileri, bilişim toplumunun hammaddesi olan bilgiye istenildiği zaman ve mekânda hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlar. Bununla da yetinmeyip sürekli olarak yeni bilgilerin üretilmesine aracılık ederler. Bu teknolojilerle birlikte toplum yeniden şekillendirilmektedir. Tarım toplumunda dönüşümün motoru saban, sanayi toplumunda buhar makinesi, bilişim toplumunda ise bilgisayardır. Bilgi akış hızının artması beraberinde, bilim, teknoloji ve üretim üçgenin çevrimim hızlandırmaktadır. Bilişim teknolojileri yeni ekonomik yapının dinamiğini oluşturmaktadır.
2. Hizmetler
3. Donanım
4. Ekipmanlar
Tablo. 1 Bazı gelişmiş ülkelerde başlıca iktisadi büyüme kaynaklarının görece önemi (% Dağılım)
Başlıca Bilişim Teknolojileri
Bilişim teknolojilerinin ortaya çıkmasının ve gelişmesinin dayandığı temeller vardır. Bunlar;
- Kuantum mekaniğinin
- Enformasyon kuramının
- Moleküler biyolojinin
- Oşinografinin
- Ekolojinin
- Uzay bilimlerinin oluşturduğu bütüne dayanmaktadır.
• Firma ve bürolarda kullanılan bilgi işlem ve hesap makineleri
• İzole edilmiş metal ve kablo mamulleri
• Elektronik supap ve tüp mamuller ile diğer elektronik parçalar
• Televizyon ve radyo vericileri ile ilgili ürünler, telefon ve telgraf hat cihazları
• Televizyon ve radyo alıcıları mamulleri, ses ve video kayıt cihazları, teksir cihazları ve yardımcı ürünler
• Endüstriyel süreç araçları dışında, ölçme, kontrol, test, rota saptama vb. amaçlarla kullanılan araç ve cihazların mamulleri
• Endüstriyel süreç kontrol araçlarıyla ilgili mamuller, bilişim teknolojileriyle ilgili hizmetler
• Makine ve ekipmanların toptan satışı ve tedariki
• Bilgisayar dâhil, işyeri makine ve bilgi işlem ekipmanlarının kiralanması
• Telekomünikasyon
• Bilgisayar ve ilgili hizmetler
Bilişim Teknolojilerinin Meydana Getirdiği Olumlu ve Olumsuz Değişimler
Tarım ve sanayi devrinin teknolojileri de insanlığın gelişim hızım artırmıştır ancak her ikisinin sağladığı hız oransal olarak iletişim ve bilişim teknolojilerinin çok altında kalmaktadır. Çünkü iletişim ve bilişim teknolojilerinin oluşturduğu birliktelikle insanlığın kat ettiği yol milyonlarla ifade edilen oranlarda artmıştır. Bilişim teknolojilerinin bireyler ve kurumlar üzerindeki etkileri şöyle sıralanabilir:
1. Bilişim Teknolojilerinin Olumlu Etkileri
• Geniş bir kullanım alanına sahiptirler.
• Maliyetleri düşürürler.
• İletişim ve bilginin muhafazasını kolaylaştırır.
• Üretimden tüketime olan süreç üzerinde derin bir etkiye sahiptirler.
• Kaliteyi artırıcı etkiye sahiptirler.
• Emek, hammadde, enerji ve sermayenin tasarruflu kullanılmasına yol açarlar.
• Değişen müşteri taleplerine daha kolay adaptasyon sağlarlar.
• Gerekli makinelerin süratle değiştirilmesine ve Küçük ve Orta Boy İşletmelerin (KOBİ) gelişimine yardımcı olurlar.
• Teknolojik gelişme yeni vasıflar kazanılmasını gerekli kılar.
• Yeni teknolojiler işletmelerin yönetim yapılarında da değişikliğe neden olurlar.
• Daha yatay ve bilginin departmanlar arasında daha kolay akışına, imkân verirler.
• Bilişim teknolojileri yeni iş alanları ve meslekler yaratır.
• Bilişim teknolojilerinin sağladığı imkanlar sayesinde iş, işyeri, mesai gibi kavramlar ortadan kalkacaktır, en azından bugünkü kadar geçerli ve yerleşik olmaktan çıkacaktır.
• İşin bilgi içeriğinin artış kaydetmesi, işgücü piyasalarındaki geleneksel ayrımcılığı da aşındıracaktır.
•Yeni teknolojilerin yarattığı dünyada daha az kişi standart iş ilişkisi içinde çalışmaya başlayacaktır.
• Standart-dışı istihdam biçimleri hızla yaygınlaşmaktadır. Yarım gün (part-time), evde çalışmak vb. örnekler yaygınlaşacak.
• İşverenler işgücünde tasarrufa yönelecekler. Çekirdek işgücünün sayısı azalırken, çevre işgücünün yani diğer bir deyişle a-tipik (veya standart-dışı) çalışanların sayışı artacaktır.
• Tele-çalışma da yaygınlaşacak. Ağ işletmelerinin ortaya çıkması çok-işverenli ilişkileri desteklemekte, zaman ve mekan sınırlamalarının ortadan kalkması ağ işçilerini belirli bir yerde ve zamanda olma zorunluluğundan da kurtarmış olmaktadır.
•Devleti yönetenlerin bütün bilgilerini toplumla paylaşmaları elbette ütopik bir yaklaşımdır ama yine de bilişim teknolojileri sayesinde devlet yapısı daha şeffaf olmak zorunda kalacaktır, insanlarla daha kısa yoldan daha fazla bilgi paylaşacak olan devlet "kutsallığını" yitirecektir.
2. Bilişim Teknolojilerinin Olumsuz Etkileri
• İleri teknolojinin ortaya çıkardığı birtakım riskler vardır, özellikle fizik, kimya ve biyolojik alanlarda yapılacak çalışmalar insanlık aleyhine kullanılırsa büyük tehlikeler doğabilir. Atom enerjisinin kullanımının taşıdığı riskler kimyasal fabrikaların yarattığı tehlikeler gibi.
• Genetik Mühendislik alanında sağlanan gelişmeler karşısında bazen şaşkınlığımızı gizlemekte güçlük çekiyoruz. Günümüzde insanların kopyalanması tartışılıyor. Hemen hemen bütün ülkeler etik olarak buna karşı olduklarını duyuruyorlar ancak kapalı kapılar ardındaki laboratuarlarda nelerin yapıldığını bilmemize olanak yok, en azından şimdilik. Bu konudaki çalışmalar sadece insanlarla sınırlı kalmamaktadır. Özellikle tarım alanında da yürütülen çalışmalar bazı riskler taşımaktadır.
• Bireysel özgürlüğün öne çıktığı bilişim toplumunda, bilgi üretimi çok yoğun olmakta ve bunun kontrolü de güçleşmektedir. Çok stratejik bilgilerin istenmeyen birey veya bireylerin eline geçmesi istenmeyen sonuçlara neden olabilir. Bilgi araçları üzerinde kontrolün olmaması bu riski doğurmaktadır. Günümüzde bu konuda sıkça yaşanan örnekler olarak; çocuk pornosu, Internet sitelerini çökertmeler, virüs yaymak verilebilir.
• Bir başka tehlike de bilgi üretip pazarlayanlar arasında yaşanacak çekişmelerdir.
• Bilişim teknolojileriyle birlikte ırak olan artık yakındır. Sınırların kalktığı bir dünyada ulusal değerler yerini çoklu kültüre terk etmekle yüz yüzedir. Bu durum global düzeyde kültürel bir ayrışma ve çözülmeye sebebiyet vermektedir.
• Bilişim Teknolojileri yeni iş alanlarına imkân tanırken var olan bazı işlerin de sonunu getirmektedir.
• Sanayi işçilerinin bilgi işçiliğine geçmeleri kolay olmamaktadır.
• Bilişim teknolojileriyle oluşan dönüşüm ayrıca bir işsizliğe yol açar.
• Yeni teknolojiler özellikle eğitim ve vasıfsız insanlar için ciddi riskler taşır.
• Esnek örgütlenmelere ve istihdam ilişkilerine yönelim arttıkça standart istihdam sözleşmelerinin ve buna bağlı olarak da, istihdam haklarının çökmesi riski artmaktadır.
• Bilişim teknolojilerini ellerinde bulunduran ülkeler bundan yoksun olan ülkeler üzerinde bir "bilgi emperyalizmi"ne dönüşme riski vardır.
• Yapısı itibariyle bilişim teknolojileri sanayi devrinin temel argümanlarından olan ulusal egemenlik kavramını sekteye uğratmaktadır.
• Bireysel özgürlüğü ve doğrudan demokrasinin gelmesine olanak sağlaması umulan bilişim teknolojileri bilakis anti-demokratik amaçlarla da kullanılma riskini taşıyorlar. Yani yine karşımıza bir "kötünün eline düşmesi" klişesi var.
• Hukuksal açıdan henüz mevzuatı tam olarak oluşup yerleşmediğinden, bilişim teknolojileriyle birlikte insanların güvenlikleri tehlike altında bulunmaktadır.
Tarım ve sanayi devrinin teknolojileri de insanlığın gelişim hızım artırmıştır ancak her ikisinin sağladığı hız oransal olarak iletişim ve bilişim teknolojilerinin çok altında kalmaktadır. Çünkü iletişim ve bilişim teknolojilerinin oluşturduğu birliktelikle insanlığın kat ettiği yol milyonlarla ifade edilen oranlarda artmıştır. Bilişim teknolojilerinin bireyler ve kurumlar üzerindeki etkileri şöyle sıralanabilir:
- Bireysel yetkilendirme
- Bireysel iki yönlü iletişim
- Çoklu kişilik
- Kurumlar arası yatay ilişkilerin artması
- Pazar aktivitelerini artırması
- Birey ve grupların yönetim sürecine katılımını kolaylaştırması
1. Yeni mal ve hizmet üretiminde yeni imkânlar sağlarlar.Bu etkiler olumlu ve olumsuz olarak iki ayrı grup altında da incelenebilmektedir.
2. Teknolojik verimliliği artırarak hayatımızı değiştirirler.
1. Bilişim Teknolojilerinin Olumlu Etkileri
• Geniş bir kullanım alanına sahiptirler.
• Maliyetleri düşürürler.
• İletişim ve bilginin muhafazasını kolaylaştırır.
• Üretimden tüketime olan süreç üzerinde derin bir etkiye sahiptirler.
• Kaliteyi artırıcı etkiye sahiptirler.
• Emek, hammadde, enerji ve sermayenin tasarruflu kullanılmasına yol açarlar.
• Değişen müşteri taleplerine daha kolay adaptasyon sağlarlar.
• Gerekli makinelerin süratle değiştirilmesine ve Küçük ve Orta Boy İşletmelerin (KOBİ) gelişimine yardımcı olurlar.
• Teknolojik gelişme yeni vasıflar kazanılmasını gerekli kılar.
• Yeni teknolojiler işletmelerin yönetim yapılarında da değişikliğe neden olurlar.
• Daha yatay ve bilginin departmanlar arasında daha kolay akışına, imkân verirler.
• Bilişim teknolojileri yeni iş alanları ve meslekler yaratır.
• Bilişim teknolojilerinin sağladığı imkanlar sayesinde iş, işyeri, mesai gibi kavramlar ortadan kalkacaktır, en azından bugünkü kadar geçerli ve yerleşik olmaktan çıkacaktır.
• İşin bilgi içeriğinin artış kaydetmesi, işgücü piyasalarındaki geleneksel ayrımcılığı da aşındıracaktır.
•Yeni teknolojilerin yarattığı dünyada daha az kişi standart iş ilişkisi içinde çalışmaya başlayacaktır.
• Standart-dışı istihdam biçimleri hızla yaygınlaşmaktadır. Yarım gün (part-time), evde çalışmak vb. örnekler yaygınlaşacak.
• İşverenler işgücünde tasarrufa yönelecekler. Çekirdek işgücünün sayısı azalırken, çevre işgücünün yani diğer bir deyişle a-tipik (veya standart-dışı) çalışanların sayışı artacaktır.
• Tele-çalışma da yaygınlaşacak. Ağ işletmelerinin ortaya çıkması çok-işverenli ilişkileri desteklemekte, zaman ve mekan sınırlamalarının ortadan kalkması ağ işçilerini belirli bir yerde ve zamanda olma zorunluluğundan da kurtarmış olmaktadır.
•Devleti yönetenlerin bütün bilgilerini toplumla paylaşmaları elbette ütopik bir yaklaşımdır ama yine de bilişim teknolojileri sayesinde devlet yapısı daha şeffaf olmak zorunda kalacaktır, insanlarla daha kısa yoldan daha fazla bilgi paylaşacak olan devlet "kutsallığını" yitirecektir.
2. Bilişim Teknolojilerinin Olumsuz Etkileri
• İleri teknolojinin ortaya çıkardığı birtakım riskler vardır, özellikle fizik, kimya ve biyolojik alanlarda yapılacak çalışmalar insanlık aleyhine kullanılırsa büyük tehlikeler doğabilir. Atom enerjisinin kullanımının taşıdığı riskler kimyasal fabrikaların yarattığı tehlikeler gibi.
• Genetik Mühendislik alanında sağlanan gelişmeler karşısında bazen şaşkınlığımızı gizlemekte güçlük çekiyoruz. Günümüzde insanların kopyalanması tartışılıyor. Hemen hemen bütün ülkeler etik olarak buna karşı olduklarını duyuruyorlar ancak kapalı kapılar ardındaki laboratuarlarda nelerin yapıldığını bilmemize olanak yok, en azından şimdilik. Bu konudaki çalışmalar sadece insanlarla sınırlı kalmamaktadır. Özellikle tarım alanında da yürütülen çalışmalar bazı riskler taşımaktadır.
• Bireysel özgürlüğün öne çıktığı bilişim toplumunda, bilgi üretimi çok yoğun olmakta ve bunun kontrolü de güçleşmektedir. Çok stratejik bilgilerin istenmeyen birey veya bireylerin eline geçmesi istenmeyen sonuçlara neden olabilir. Bilgi araçları üzerinde kontrolün olmaması bu riski doğurmaktadır. Günümüzde bu konuda sıkça yaşanan örnekler olarak; çocuk pornosu, Internet sitelerini çökertmeler, virüs yaymak verilebilir.
• Bir başka tehlike de bilgi üretip pazarlayanlar arasında yaşanacak çekişmelerdir.
• Bilişim teknolojileriyle birlikte ırak olan artık yakındır. Sınırların kalktığı bir dünyada ulusal değerler yerini çoklu kültüre terk etmekle yüz yüzedir. Bu durum global düzeyde kültürel bir ayrışma ve çözülmeye sebebiyet vermektedir.
• Bilişim Teknolojileri yeni iş alanlarına imkân tanırken var olan bazı işlerin de sonunu getirmektedir.
• Sanayi işçilerinin bilgi işçiliğine geçmeleri kolay olmamaktadır.
• Bilişim teknolojileriyle oluşan dönüşüm ayrıca bir işsizliğe yol açar.
• Yeni teknolojiler özellikle eğitim ve vasıfsız insanlar için ciddi riskler taşır.
• Esnek örgütlenmelere ve istihdam ilişkilerine yönelim arttıkça standart istihdam sözleşmelerinin ve buna bağlı olarak da, istihdam haklarının çökmesi riski artmaktadır.
• Bilişim teknolojilerini ellerinde bulunduran ülkeler bundan yoksun olan ülkeler üzerinde bir "bilgi emperyalizmi"ne dönüşme riski vardır.
• Yapısı itibariyle bilişim teknolojileri sanayi devrinin temel argümanlarından olan ulusal egemenlik kavramını sekteye uğratmaktadır.
• Bireysel özgürlüğü ve doğrudan demokrasinin gelmesine olanak sağlaması umulan bilişim teknolojileri bilakis anti-demokratik amaçlarla da kullanılma riskini taşıyorlar. Yani yine karşımıza bir "kötünün eline düşmesi" klişesi var.
• Hukuksal açıdan henüz mevzuatı tam olarak oluşup yerleşmediğinden, bilişim teknolojileriyle birlikte insanların güvenlikleri tehlike altında bulunmaktadır.
